Ten artykuł jest próbą podzielenia się z czytelnikami informacjami na temat tego, co udało się stwierdzić w kontrolowanych przez nas budkach lęgowych w ostatnim sezonie lęgowym. Warto na początek wspomnieć, że jest to jedenasty sezon, kiedy dokonujemy systematycznych kontroli. Zaczęło się od 2013 roku, kiedy kontrolowaliśmy 139 budek na 3 powierzchniach w okolicach Rogoźna. W sezonie lęgowym 2023 r. było to 830 na 15 powierzchniach zlokalizowanych w okolicach Rogoźna, Wągrowca, Budzynia, Chodzieży i Kaczor. Odległość między skrajnymi powierzchniami na linii północ-południe wynosi 52 km. Standardowa procedura kontrolna, to trzy pełne kontrole w odstępie jednego miesiąca. W międzyczasie sprawdzane są wybrane budki wg. schematu: po tygodniu, jeśli w bieżącej kontroli były pisklęta zbyt małe do obrączkowania; po dwóch tygodniach, gdy w budce były jaja. W tym artykule zajmiemy się tylko kwestią wykorzystania budek oraz statystycznym opracowaniem obrączkowania ptaków. Kontrolowane budki mają otwory, które umożliwiają zasiedlenie przez ptaki wielkości sikory i kowalika. Tylko ok. 20 posiada otwory umożliwiające zajęcie ich przez szpaki. Na skutek działalności dzięciołów budek o większych otworach czasem przybywa, ale są one na bieżąco przywracane do pożądanych przez nas wielkości. Ten temat będziemy chcieli poruszyć w odrębnym materiale. Spośród 830 budek, w omawianym sezonie lęgowym, ptaki wykorzystywały 573, czyli 69,04%. W tych 573 budkach zarejestrowano 636 lęgów.

Wykorzystanie przez poszczególne gatunku przedstawiało się następująco:

Nazwa polska	Nazwa łacińska	Liczba lęgów	Udział [%]
Bogatka	Parus major	383	60,13
Modraszka	Cyanistes caeruleus	165	25,90
Muchołówka żałobna	Ficedula hypoleuca	32	5,02
Kowalik	Sitta europaea	22	3,45
Szpak	Sturnus vulgaris	18	2,83
Sosnówka	Periparus ater	11	1,73
Sikora uboga	Poecile palustris	2	0,31
Wróbel	Passer domesticus	2	0,31
Mazurek	Passer montanus	1	0,16
Pleszka	Phoenicurus phoenicurus	1	0,16
	OGÓŁEM:	636	100,00

 

Jak widać z powyższego zestawienia, dwa gatunki sikor stanowią aż 86%. Jeśli wziąć pod uwagę całość zebranego materiału, to zdecydowanym dominantem jest bogatka.  Taka sytuacja była na 10 powierzchniach. Na czterech była równowaga, a na jednej zdecydowanie dominowała modraszka (26 lęgów przy 3 lęgach bogatki). Jeśli wziąć pod uwagę typ lasu, w którym znajdują się budki, to liczebność modraszki jest większa w lasach liściastych i wilgotnych. Spory cień na to stwierdzenie rzucają jednak dwie odległe od siebie o  zaledwie 3 km powierzchnie z dominującymi buczynami. Stwierdzono na nich całkowicie odmienną proporcję bogatka/modraszka: 32/10 (założona w 2015 roku) i 3/26 (założona w 2021 r.).

Kolejnym gatunkiem, o którym słów kilka – jest muchołówka żałobna. Liczebność tego gatunku rośnie wraz z przesuwaniem się na północ. Taka sytuacja była już w minionych latach, więc można przypuszczać, że czynnik geograficzny jest u tego gatunku istotny.

Przejdźmy teraz do obrączkowania. Zaobrączkowaliśmy 4.255 ptaków, w tym 4.097 piskląt i 158 dorosłych. Odłowiliśmy też 99 ptaków, które zaobrączkowaliśmy wcześniej. Szczegóły w poniższej tabeli.

Nazwa polska	Pisklęta	Lotne	Retrapy	RAZEM	Udział [%]
Bogatka	2361	80	72	2513	57,72
Modraszka	1315	56	24	1395	32,04
Muchołówka żałobna	128	17	1	146	3,35
Kowalik	120	1	2	123	2,83
Szpak	75	2	0	77	1,77
Sosnówka	70	1	0	71	1,63
Sikora uboga	13	0	0	13	0,30
Pleszka	8	0	0	8	0,18
Mazurek	5	0	0	5	0,11
Wróbel	2	1	0	3	0,07
OGÓŁEM:	4097	158	99	4354	100,00

 

Bardzo ogólnie analizując zebrany materiał, możemy powiedzieć, że “produkcja piskląt” w naszych budkach wyniosła średnio 4,94 młodego na każdą kontrolowaną budkę. Jeśli weźmiemy pod uwagę tylko budki, które były w tym sezonie wykorzystywane przez ptaki, to średnia wyniosła 7,15. Praktyczny wniosek jest następujący: wieszając jedną budkę, przyczyniamy się statystycznie do pomocy w wylęgu 5 piskląt.

Jak to wygląda, gdy przeliczymy “wyprodukowane” pisklęta na odbyte lęgi, obrazuje poniższa tabela:

Nazwa polska	Liczba piskląt	Liczba lęgów	Piskląt na lęg
Bogatka	2361	383	6,16
Modraszka	1315	165	7,97
Muchołówka żałobna	128	32	4,00
Wszystkie gatunki	4097	637	6,43

 

Wartości te nie uwzględniają strat w lęgach po zaobrączkowaniu piskląt, ani różnic w wielkości pierwszych, drugich, czy powtarzanych lęgów. To oczywiście będzie wzięte pod uwagę przy szczegółowych analizach dla poszczególnych powierzchni. Z tego zestawienia “brutto” widać, że produktywność modraszek jest o prawie 30% wyższa niż bogatek.

Przyjrzyjmy się teraz ptakom dorosłym złapanym w budkach. Było ich 257, z czego 99 nosiło już wcześniej założone przez nas obrączki. Większość z nich (90,3%) to bogatki i modraszki, i w dalszej części zajmiemy się analizą tylko tych dwóch gatunków. W sezonie lęgowym, po upierzeniu można rozróżnić dwie klasy wieku: “2” i “po2”, czyli ptaki, który przyszły na świat w roku poprzednim – “2” i starsze “po2”. Znakomita większość, to były samice; samców było tylko 13.  Szczegóły analizy obrazuje poniższa tabela.

Wiek	Bogatka liczba	Bogatka udział	Modraszka liczba	Modraszka udział	OGÓŁEM liczba	OGÓŁEM udział
2	92	60,5%	52	65,0%	144	62,1%
po2	60	39,5%	28	35,0%	88	37,9%
Razem:	152	100,0%	80	100,0%	232	100,0%

Jeśli uwzględnimy wiedzę, jaką daje nam analiza informacji o 99 ptakach noszących założone wcześniej obrączki, to grupę w wieku “po2” będziemy mogli podzielić dalej. Ptaki zaobrączkowane w wieku znanym, tj.: “P” czyli pisklę, “1”, “2” możemy przypisać do wieku: “3”, “4”, “5”, “6”. Ptaki, których wiek przy obrączkowaniu określono jako: “po1”, “po2”, mogą mieć już zawsze tylko minimalny wiek. Oznacza to, że ptak w wieku “po3” jest przynajmniej w 4 roku życia. Do pierwszej grupy należało 78% osobników, a do drugiej 22%. Dla uproszczenia analizy, ptaki w wieku, np.: “po2” i “3” będą tworzyły jedną grupę wiekową. Poniższa tabela zawiera analizę wieku dorosłych ptaków z zastosowaniem omówionego wyżej sposobu.

Wiek	Bogatka liczba	Bogatka udział	Modraszka liczba	Modraszka udział	OGÓŁEM liczba	OGÓŁEM udział
2	92	60,5%	52	65,0%	144	62,1%
po2  +  3	51	33,5%	22	27,5%	73	31,5%
po3  +  4	5	3,3%	2	2,5%	7	3,0%
po4  +  5	1	0,7%	3	3,8%	4	1,7%
po5  +  6	3	2,0%	1	1,2%	4	1,7%
Razem:	152	100,0%	80	100,0%	232	100,0%

Jak widać z powyższej tabeli, ponad połowa ptaków lęgowych, to osobniki odbywający swój pierwszy sezon lęgowy. Tych, które odbywają drugi sezon lęgowy jest już o połowę mniej. Ptaki starsze, to już rzadkość.

Popatrzmy teraz na retrapy pod kątem okoliczności ich zaobrączkowania. Możemy je podzielić na następujące grupy:

• pisklęta w naszych budkach – 36,
• dorosłe lęgowe w naszych budkach – 27,
• nocujące zimą w naszych budkach – 35,
• poza sezonem lęgowym i poza budkami – 1.

Jeśli chodzi o przemieszczanie się ptaków, to prawie wszystkie stwierdzenia miały miejsce na powierzchniach, na których ptaki były zaobrączkowane. Dwa ptaki przemieściły się na sąsiednie powierzchnie, położone bardzo blisko, to jest w odległości 1,1 i 1,3 km. Zważywszy, że odległość między krańcami poszczególnych powierzchni mieści się w granicach 1 – 2 km, dla tej analizy są to przypadki nieistotne. Również miejsce zaobrączkowania poza sezonem lęgowym ptaka gniazdującego później w naszej budce było odległe o zaledwie 1,8 km. Odnotowaliśmy tylko jeden przypadek, kiedy bogatka zaobrączkowana jako pisklę odbywała swój pierwszy lęg w budce odległej o 17,2 km.

Na zakończenie kilka zdań na temat budek lęgowych, które dla naszych potrzeb umieszczamy pod hasłem “RÓŻNE”. Są to rozrzucone w różnych miejscach budki przeznaczone dla różnych ptaków, w tym dla:

• 13 – dla sikor,
• 13 – dla dudków,
• 16 – dla jerzyków,
• 11 – dla gągołów, kawek i siniaków,
• 6 – dla puszczyków.

Poniżej tabela pokazująca efekty obrączkowania ptaków w tych budkach. Niestety kontrola budek przeznaczonych dla puszczyków była spóźniona i pisklęta opuściły już gniazda. Zwykle zajętych było 2-3 budek tego typu.

Nazwa polska	Nazwa łacińska	Pisklęta	Lotne	Retrapy	RAZEM
Jerzyk	Apus apus	31	3	2	36
Bogatka	Parus major	20	0	0	20
Szpak	Sturnus vulgaris	20	0	0	20
Modraszka	Cyanistes caeruleus	18	0	0	18
Dudek	Upupa epops	12	2	0	14
Mazurek	Passer montanus	10	0	0	10
Siniak	Columba oenas	2	0	0	2
Gągoł	Bucephala clangula	1	0	0	1
Pleszka	Phoen. phoenicurus	0	1	0	1
	OGÓŁEM:	114	6	2	122

 

W przyszłym sezonie będzie do kontroli jeszcze jedna powierzchnia z budkami “sikorkowymi” i około 50 budek “jerzykowych”, więc w sumie będzie ich już ponad 1.000. Kontrole zaczną się za 4 miesiące. Zobaczymy, co przyniesie sezon lęgowy 2024? Może wreszcie doczekamy się lęgu czubatki?

Jerzy Dąbrowski i Bronisława Peplińska